က်န္းမာေရး၀န္ၾကီးဌာနမွ မိဘအရင္းမ်ားထံ သမီးအရင္းတဦး၏ အိတ္ဖြင့္ေပးစာ

Facebook မွာ ေတြ႔ရတ့ဲ ေပးစာ

ဘယ္သူ႔ကိုမွ တုိက္ခိုက္လိုေသာစိတ္နဲ႔ ဒီစာကို ေရးျခင္းမဟုတ္ပါ။ အနေႏၱာ အနႏၱငါးပါးကို ဦးထိပ္ထားျပီး ေရးပါတယ္ရွင့္။ သားသမီးတစ္ဦးက မိဘေတြဆီမွာ သူခံစားေနရတာေတြ တင္ျပျပီး လိုခ်င္တာေတြကို ပြင့္ပြင့္လင္းလင္းေတာင္းဆိုတဲ့ အရိုးခံ စာပါ။

ဘ၀ဆိုတာ ခက္ခဲၾကမ္းတမ္းပါတယ္။ လူျဖစ္ရတာကိုက ဒုကၡပါ။ အထူးသျဖင့္ ဖြံျဖိဳးဆဲ၊ ေျပာင္းလဲစ ျမန္မာႏိုင္ငံလိုေဒသမ်ိဳးမွာ ဆရာ၀န္လုပ္ရတာ မလြယ္လွပါဘူး။

ေဆးေက်ာင္းမတက္ခင္

ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ တကၠသုိလ္ေက်ာင္းေလွ်ာက္ခ်င္ရင္ သက္ဆိုင္ရာ တကၠသိုလ္ကိုေလွ်ာက္လႊာသီးျခားတင္ဖို႔ မလိုပါဘူး။ ဆယ္တန္းေအာင္အမွတ္ (၀ါ) တကၠသိုလ္၀င္တန္းလက္မွတ္ျပရင္ရပါျပီ။ ဒါဟာ မိဘနဲ႔ ေက်ာင္းသားအတြက္ အဆင္ေျပေစရုံမက ေက်ာင္းေတြကိုလည္း အလုပ္၀န္ေပါ့ေစပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဆရာ၀န္ျဖစ္ဖို႔ ရည္မွန္းခ်က္ရွိတဲ့ ေက်ာင္းသူ၊ေက်ာင္းသားေတြဟာ ဆယ္တန္းမွာ အမွတ္ေကာင္းေအာင္ မူလတန္းမဟုတ္ရင္ေတာင္ အလယ္တန္း အထက္တန္းက စျပီး ေတာက္ေလွ်ာက္ ၾကိဳးစားရပါေတာ့တယ္။ သူမ်ားကစားခ်ိန္မွာ မကစားႏုိင္ပါဘူး။

ေဆးေက်ာင္းတက္စဥ္

ေဆးေက်ာင္းတက္ေတာ့လည္း မလြယ္ပါဘူး။ တစ္ႏွစ္တစ္တန္းေအာင္ဖုိ႔ ေတာ္ေတာ္ၾကိဳးစားရပါတယ္။ နယ္က ေက်ာင္းသားေတြဆိုလည္း မေကြးတို႔၊ မႏၱေလးတို႔ကိုသြားျပီး ပညာသင္ၾကရပါတယ္။ လိုက္ဘရီမွာ စာအုပ္ေတြမလုံေလာက္တာ၊ ခြဲခန္းမွာ အေလာင္းေတြ မလုံေလာက္တာ၊ လက္ေတြ႔ခန္းမွာ မိုက္ခရိုစကုပ္ေတြ မလုံေလာက္တာ၊ ေနာက္ဆုံးလူနာမေလာက္တာအဆုံး ဖြံျဖိဳးဆဲႏုိင္ငံေတြမွာ ျဖစ္ေနက်ျပႆနာေတြကို ေက်ာ္လြန္ျပီး ဆရာ၀န္ျဖစ္လာခဲ့ၾကပါတယ္။ အသက္နဲ႔ လုပ္ရမယ့္သူမို႔ အနီးကပ္နဲ႔ မိုက္ခရိုေတြကို အားမကိုးဘဲ တတ္ေအာင္ သင္ခဲ့ပါတယ္။ သူမ်ားတကၠသုိလ္ေက်ာင္းသားေတြ အားေနခ်ိန္မွာ မအားႏိုင္ပါဘူး။

ဆရာ၀န္ျဖစ္ျပီ

ဆရာ၀န္ျဖစ္ေတာ့လည္း အလုပ္ရဖို႔၊ မရဖို႔ မေသခ်ာပါဘူး။ ဘယ္ေတာ့ခန္႔မယ္မွန္းလည္း မသိပါဘူး။ သိရင္လည္း ေစာင့္ေနခ်ိန္မွာ တစ္ခုခုကို planလုပ္ျပီး လုပ္ေနလို႔ ရပါတယ္။ ဥပမာ ဘြဲ႔လြန္ ေက်ာင္းသြားတက္တာ၊ လုပ္အားေပးသြားလုပ္တာ အစရွိသျဖင့္ေပါ့။ ကိုယ့္ဘာသာကိုယ္ သြားတက္ရင္လည္း အဲဒီဘြဲ႕ကို အသိအမွတ္မျပဳပါဘူး။ အလုပ္မခန္႔ခံရတဲ့သူေတြကလည္း ဆမ တန္းမရပါဘူး။ ဆမသင္တန္းဘယ္ေတာ့ဖြင့္မယ္၊ မဖြင့္ဘူးလည္း မေသခ်ာသလို၊ ဘယ္ေတာ့ ဖြင့္မယ္ဆိုတာလည္း မသိပါဘူး။ သူမ်ား၀င္ေငြရခ်ိန္မွာ မရပါဘူး။

ဘြဲ႕လက္မွတ္ထုတ္ျပီ

ဘြဲ႔လက္မွတ္ထုတ္ရင္ ဗမာလိုပဲေပးပါတယ္။ အဂၤလိပ္လို လိုခ်င္ရင္ ပိုက္ဆံထပ္ေပးရပါတယ္။ သိပၸံနဲ႔ နည္းပညာ ၀န္ၾကီးဌာနက အင္ဂ်င္နီယာေတြကို ထုတ္ေပးတဲ့ ဘြဲ႔မွာေတာ့ အဂၤလိပ္လို ပါပါတယ္။ သူမ်ားတန္း၀င္ခ်ိန္မွာ ကိုယ့္ဘြဲ႕လက္မွတ္က ႏိုင္ငံတကာကို ျပလို႔ မရပါဘူး။ သူမ်ားျပႏိုင္ခ်ိန္မွာ ျပလို႔ မရပါဘူး။

အလုပ္၀င္ျပီ

အလုပ္၀င္ရင္လည္း ဘယ္ကို ေရာက္မယ္မွန္း မသိပါဘူး။ ေရာက္သြားျပီ ဆိုရင္လည္း ဘယ္ေလာက္ၾကာမယ္မွန္း မေသခ်ာပါဘူး။ ေသခ်ာတာ တစ္ခုပဲရွိပါတယ္။ လခနဲ႔ မေလာက္ဘူးဆိုတာပါပဲ။ မနက္ ၉နာရီ က ၄နာရီ အထိ အလုပ္လုပ္ရျပီးျပီေပမယ့္လည္း အဲဒီ အလုပ္က ထမင္းစားဖို႔ရာ မတတ္ႏိုင္ပါဘူး။ အိမ္လခနဲ႔ ခရီးစားရိတ္နဲ႔တင္ ကုန္သေလာက္ ျဖစ္သြားပါျပီ။ အဲဒီေတာ့ ညေနဘက္ ဂ်ီပီ ျဖစ္ျဖစ္ အမ္အို ျဖစ္ျဖစ္ ၀င္လုပ္ရပါေတာ့တယ္။ သူမ်ားနားခ်ိန္မွာ မနားရပါဘူး။

ဒီၾကားထဲ တရားစြဲခံရႏိုင္တဲ့ အႏၱရာယ္က ရွိပါေသးတယ္။ အျခား ၀န္ၾကီးဌာနက ရံုးေတြမွာ ဘယ္ေလာက္ေစာင့္ရေစာင့္ရ တရားမစြဲၾကပါဘူး။ လက္ဖက္ရည္ဖိုးေတာင္ ေပးၾကပါေသးတယ္။လက္ဖက္ရည္ဖိုးလည္း မလိုခ်င္ပါ။ ေဆးရုံ မွာကေတာ့ ခဏေစာင့္ရရင္ အနည္းဆုံး တိုင္စာေလာက္ေတာ့ မွန္းထားရပါတယ္။ အခုလို စတုတၳ မ႑ိဳင္ေတြ ဖြံ႕ျဖိဳးလာတဲ့ ေခတ္ၾကီးမွာ ေန႔ခ်င္းညခ်င္း ေပၚျပဴလာေတာင္ ျဖစ္သြားႏုိင္ပါတယ္။ ကိုယ္ေတြကို စနစ္တက် ကာကြယ္ေပးမယ့္ medical protection society ဆိုတာ မ်ိဳးလည္း မရွိပါဘူး။ ကိုယ္ျဖစ္ကိုယ္ခံပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သူမ်ား၀န္ၾကီးဌာန လာဘ္ေတြယူျပီး ကားေတြစီးေနၾကခ်ိန္မွာ ကိုယ္ကေတာ့ ဆင္းရဲရင္ဆင္းရဲ သမာအာဇိီ၀နဲ႔ေတာ့ စားမယ္ဆိုတဲ့ ထုတ္မေရာင္းႏိုင္တဲ့ စာရိတၱေလးရယ္၊ ျပည္သူ႔ေဆးရုံ အစုတ္ကေလးကို လာတက္တဲ့ လူနာေတြရဲ့ ထမင္းကို ခြဲေ၀စားဖို႔ရာ မ်ိဳမက်ႏိုင္တဲ့ ေစတနာေလးရယ္ ပိုက္ျပီး ည၈နာရီ ၉နာရီအထိ မလင္းတစ္ခ်က္ လင္းတစ္ခ်က္နဲ႔ သူမ်ားအိမ္ရဲ့ ကြမ္းယာဆိုင္သာသာ အဖီကေလးမွာ ေဆးခန္းအငွားသြားဖြင့္ဖို႔ မူးေနမယ့္ ဒရုိင္ဘာနဲ႔ စပယ္ယာ လက္လြတ္စပယ္ ေမာင္းလာမယ့္ ဘတ္စကားကို ယုန္ထင္ေၾကာင္ထင္ အထင္ခံျပီး ေစာင့္ရပါတယ္။ သူမ်ားသုံးႏိုင္တဲ့ အခ်ိန္မွာ မသုံးႏိုင္ပါဘူး။

ပီဂ်ီေျဖျပီ

ေျဖခ်င္သေလာက္ေျဖပါ။ ေအာင္ခ်င္မွလည္း ေအာင္ပါမယ္။ မေအာင္ပဲနဲ႔ တ၀ဲလည္လည္ေတြလည္း အမ်ားၾကီးပါ။ ေအာင္တဲ့သူေတြလည္း သိပ္ျပတ္ျပတ္သားသား မေပ်ာ္ၾကရပါဘူး။ အၾကီးေတြ အဆူအဆဲခံရမွာ၊ ပီဂ်ီတက္ေနတဲ့ကာလေတြမွာ ဘယ္လိုရပ္တည္ရမွန္းမသိတာ၊ ဗိုက္ၾကီးရင္ ပီဂ်ီ၀ဒ္ထဲကို မလာခဲ့နဲ႔လို႔ ၊ မီးဖြားခြင့္မေပးႏိုင္ဘူးလို႔ဆိုတာ၊ ပီဂ်ီ ျပီးရင္လည္း ဆက္ငတ္ႏိုင္ေခ်ရွိေသးတာ ေတြေတြးျပီး ရင္တထိတ္ထိတ္နဲ႔ပါ။ သူမ်ား ေပ်ာ္ခ်ိန္မွာ မေပ်ာ္ရပါဘူး။

အလုပ္ထြက္ျပီ

ဒီေလာက္ ျဖဴစင္သန္႔ရွင္းျပီး မြန္ျမတ္တဲ့ အလုပ္ဟာ ငါနဲ႔ မတန္ဘူးလို႔ အရွဴံးေပးလက္ေျမွာက္ျပီး ထြက္ေတာ့မယ္ဆိုရင္လည္း လြယ္လြယ္ကူကူေတာ့ ထြက္လို႔မရပါဘူး။ တင္ထားျပီးရင္ ဘယ္ေလာက္ၾကာမယ္မွန္း မသိပါဘူး။ မေစာင့္ႏုိင္လို႔ ထြက္ၾကျပီဆိုရင္လည္း ကိုယ္ေစတနာထား ရုန္းကန္ျပီး လုပ္ခဲ့တဲ့ ၀န္ၾကီးဌာနက ေရးတဲ့စာဟာ ေလသံဟာေတာ္ေတာ္ျပင္းပါတယ္။ အဲဒီစာကို ဖတ္ျပီး မ်က္ရည္က်ရတဲ့ ဆရာ၀န္ေတြကို ၃ ေယာက္ထက္ မနည္း ေတြ႔ဖူးပါတယ္။

မိုးေပၚက အပ္တစ္ေခ်ာင္းနဲ႔ ေျမျပင္ေပၚက အပ္တစ္ေခ်ာင္းထိလို႔ ထြက္ခြင့္ရရင္လည္း EC ကို ခ်က္ခ်င္းေလ်ာ္လို႔ မရေသးပါဘူး။ တစ္ႏွစ္ေစာင့္ရျပန္ပါတယ္။ အင္ဂ်င္နီယာေတြကေတာ့ လြယ္လြယ္ကူကူ ေလ်ာ္လို႔ ရပါတယ္။ သူမ်ားေလ်ာ္ခ်ိန္မွာ မေလ်ာ္ႏိုင္ပါဘူး။

ညည္းမယ့္သာ ညည္းရတာ။ တကယ္ေတာ့ ဒါေတြဟာ ကိုယ့္ရဲ့ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ပါပဲ။ ဒါမ်ိဳးေတြ မရွိဘူးထင္လို႔၊ မၾကံဳရဘူးထင္လို႔ ၀င္လာခဲ့တာ မဟုတ္ပါ။ အမ်ားစုက သိသိခ်ည္းနဲ႔ ၀င္လာခဲ့ၾကတာပါ။ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမွာ လူျဖစ္လာသူမို႔ အေျခအေနအမ်ားစုကိုလည္း နားလည္ျပီးသားပါ။

ေဆးေက်ာင္းေတြကို နယ္မွာ ဖြင့္တာကို နားလည္ပါတယ္။ decentralize လုပ္ရမွာပါ။ သီအိုရီေတြ အရလည္း နယ္မွာ ဖြင့္ရင္ access ပိုေကာင္းျပီး ပို retain လုပ္ဖို႔ ျဖစ္ႏိုင္တယ္ဆိုတာ လက္ခံပါတယ္။ ေက်ာင္းမွာ facility ေတြ မလုံေလာက္တာကို နားလည္ပါတယ္။ ရွိမွ မရွိတာကိုး။ ရွိတာေလးနဲ႔ ျဖစ္ေအာင္ ၀ုိင္း၀န္းျပီး လုပ္ေနၾကရတာကိုလည္း ေလးစားပါတယ္။ အလုပ္မခန္႔ႏုိင္တာကို နားလည္ပါတယ္။ တစ္တိုင္းျပည္လုံး ဆင္းရဲေနျပီး က်န္းမာေရး ဘတ္ဂ်က္ကိုလည္း သိပါတယ္။ ပီဂ်ီတက္ဖို႔ ခက္တာ နားလည္ပါတယ္။ demand နဲ႔ supply နဲ႔မွ မမွ်တာကိုး။ အားလုံးတက္ဖို႔ရာ မျဖစ္ႏိုင္ဘူးဆိုတာလည္း သေဘာေပါက္ပါတယ္။ နယ္မွာ ပို႔စ္စတင္ခ်တာ နားလည္ပါတယ္။ ၀န္ထမ္းဆိုတာ ထားရာေန၊ ေစရာသြားရမွာပဲေပ့ါ။ တိုင္းျပည္တာ၀န္ကို ျမိဳ႕ေပၚမွာပဲ ထမ္းေဆာင္ခ်င္လို႔ေတာ့ ဘယ္ရမလဲ။ ၀န္ထမ္းေျပးကို ရာဇ၀တ္ေကာင္လို သေဘာထားတာ နားလည္ပါတယ္။ ဟုတ္တယ္ေလ ကိုယ့္ဘက္က ပ်က္ကြက္တာမဟုတ္လား။ လခမလုံေလာက္တာ၊ တိုးေပးဖို႔ခက္တာ နားလည္ပါတယ္။ ၀န္ၾကီးဌာနတစ္ခုတည္း လုပ္လို႔ရတာမွ မဟုတ္တာ။ ထမင္းကို ခက္ခက္ခဲခဲ ရွာစားေနရတာ နားလည္ပါတယ္။ လခနဲ႔ေလာက္တဲ့ ၀န္ထမ္း မေတြ႔ဖူးသေလာက္ပါပဲ။ အစိုးရေက်ာင္းမွာပဲ ထားႏိုင္တဲ့ ကိုယ့္သားသမီး ေက်ာင္းစားရိတ္ကို ၀န္ထမ္းဆရာ၀န္တစ္ေယာက္အေနနဲ႔ ျဖစ္ျဖစ္မည္ေအာင္ ရွာရတာ နားလည္ပါတယ္။ ဒါေပါ့ ကိုယ့္သားသမီးကို ပညာတတ္ေစခ်င္ရင္ ေက်ာင္းေတာ့ ထားရမွာေပါ့။ တရားစြဲခံရတာ နားလည္ပါတယ္။ ကိုယ္သတိလစ္ရင္ ကိုယ္ပဲခံရမွာေပါ့။ ကုိယ့္တာ၀န္ ကိုယ္ယူရဲ ရမွာေပါ့။ ဒီအခက္အခဲေတြ ေျပလည္ဖို႔ သက္ဆိုင္ရာ ဆရာၾကီးေတြ၊ ဆရာမာၾကီးေတြကလည္း တတ္ႏုိင္သေလာက္လုပ္ေနၾကတာေတြလည္း သိရၾကားရေတြ႔ေနရပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ ေက်းဇူးလည္းတင္၊ နားလည္းနားလည္ပါတယ္လို႔ ေျပာပါရေစ။ လုပ္ခ်င္တိုင္းလည္း လုပ္ခြင့္မရၾကဘူးဆိုတာ နားလည္ပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ ဒါေတြကိုေတာ့ သိပ္နားမလည္ပါဘူး။ ဆရာၾကီး၊ ဆရာမၾကီးတုိ႔ လုပ္ပိုင္ခြင့္ထဲမွာ ရွိတယ္လို႔ ယူဆလို႔ပါ။

၁။ ဆရာ၀န္ျဖစ္ျပီးေနေပမယ့္ ဆမ ခ်က္ခ်င္းမေပးတာကိုပါ။ တစ္ႏွစ္ဘယ္ေလာက္ထြက္တယ္၊ ဘယ္ေလာက္ခန္႔ႏိုင္တယ္ဆိုတာ အၾကမ္းဖ်င္းတြက္ၾကည့္ျပီးရင္ ထြက္သေလာက္ခန္႔ဖို႔ ဘယ္လိုမွ မျဖစ္ႏိုင္ဘူးဆိုတာ သိသာပါတယ္။ ဒီေတာ့ ဆမကို ေက်ာင္းျပီးတာနဲ႔ တန္းေပးေစခ်င္ပါတယ္။ ရန္ပုံေငြရွာဖုိ႔ သင္တန္းလုပ္ခ်င္တယ္ဆိုရင္လည္း ေဟာက္စ္ျပီးတာနဲ႔ တစ္ခါတည္း လုပ္ေပးေစခ်င္ပါတယ္။ ဒါကုိ ေစာင့္ေနစရာမလိုေတာ့ဘဲ လုပ္စရာရွိတာေတြကို Plan ခ်ျပီး လုပ္လုိ႔ ရေအာင္ပါ။

၂။ ဘြဲ႕လက္မွတ္ေပးရင္ အဂၤလိပ္လိုပါ ေပးေစခ်င္ပါတယ္။ တစ္ရြက္တည္းမွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ translation နဲ႔ပဲ ျဖစ္ျဖစ္ပါ။ မဟုတ္ရင္ဒါဟာ ငါတို႔ ဆီမွာ မလုပ္ႏိုင္ရင္ တစ္ျခားဆီမွာလည္း သြားလုပ္ဖို႔ ခက္ေအာင္ ငါတို႔လုပ္ထားမယ္ဆုိတဲ့ သေဘာထားမ်ိဳးျပရာ ေရာက္ေနပါတယ္။ ဒီအေသးအဖြဲေလးဟာ ၀န္ၾကီးဌာနရဲ့ သေဘာထားကို ကိုယ္စားျပဳတယ္ဆိုတာ သတိရေစခ်င္ပါတယ္။

၃။ အလုပ္မခန္႔ႏိုင္မယ့္ အတူတူ ႏိုင္ငံျခားထြက္ဖို႔လြယ္ေအာင္လုပ္ေပးပါ။ ဒါဟာ ႏိုင္ငံတကာမွာလည္း very controversial issue ဆိုတာလည္း နားလည္ပါတယ္။ ကိုယ္ပိုင္ အျမင္ရေတာ့ လုပ္ေပးေစခ်င္ပါတယ္။ brain drain တိုင္း drain တာ မဟုတ္ပါ။ gain ေအာင္လုပ္ႏိုင္ရင္ gain မွာပါ။ ဥပမာ ဖိလစ္ပိုင္ကို ၾကည့္ပါ။ ျပည္ေတာ္ျပန္ mechanism ရယ္၊ brain gain ျဖစ္ေအာင္လုပ္ႏုိုင္တဲ့ national နဲ႔ international level tools ေတြခိုင္မာ ျဖစ္တည္လာရင္ gain လာမွာပါ။ mulitsector involvement နဲ႔ long-term vision ေတာ့လုိပါမယ္။ အခ်ိန္လည္းလိုပါမယ္။ drain မယ့္အတူတူေတာ့ အျမတ္ထြက္ေအာင္လုပ္ရမွာပါ။

ထြက္ခြင့္ေပးရင္ international arena မွာ ျမန္မာဆရာ၀န္ေတြ ေနရာ ပိုရလာမွာပါ။ ျမန္မာေတြ မည့ံပါ။ လုပ္ခြင့္မရၾကလို႔သာပါ။ တစ္ကမၻာလုံးက အျမင့္ဆုံးလို႔ သတ္မွတ္ထားတဲ့ MLE လို စာေမးပြဲမ်ိဳးမွာေတာင္ ျမန္မာဆရာ၀န္ေတြ ဗိုလ္စြဲလို႔ ဂုဏ္ျပဳပြဲေတြ လုပ္ၾကတာ မၾကာခဏ ေတြ႔ရၾကားရပါတယ္။ အူကင္ဆာ သုတသနမွာလည္း ျမန္မာဆရာ၀န္ေလးတစ္ေယာက္ ေပါက္ေပါက္ေျမာက္ေျမာက္ျဖစ္ေနတာ ဖတ္လိုက္ရပါတယ္။ ႏုိင္ငံျခားမွာ ဆရာ၀န္အလုပ္လုပ္ရရင္ ပိုက္ဆံအမ်ားၾကီးရပါတယ္။ ျမန္မာ ၀န္ထမ္းဆရာ၀န္ လခထက္ ပိုပါတယ္။ အဲဒီပိုက္ဆံကို အခြန္ေကာက္ပါ။ ရတဲ့ အခြန္နဲ႔ ျပည္တြင္းမွာ လုပ္ခ်င္တဲ့ ဆရာ၀န္ေတြကို ျပန္ခန္႔ပါ။ အဲဒီပိုက္ဆံနဲ႔ brain drain အရ knowledge and skilled personnel ဆုံးရွဴံးသြားတာကို ျပန္ေထမိေအာင္ ရႏိုင္သေလာက္ ျပန္သုံးပါ။ အခုလည္း ခိုးထြက္ေနၾကတဲ့ အတူတူ ဘာထူးလဲ။ ကူညီေပးရင္ ေစတနာ ပိုပါပါတယ္။ brain drain လို႔ မျမင္ဘဲ brain export လို႔ျမင္ေပးပါ။ export နဲ႔ health system strengthening ၾကားမွာ မွ်ေခ်ကို ေတြ႔ေအာင္ ရွာရမွာပါ။ အခုဆရာကန္ေတာ့ပြဲလုပ္ရင္ ျပည္ပကဆရာ၀န္ေတြ ထည့္ေနၾကတာကိုပဲ ၾကည့္ပါ။ visiting professor မေျပာနဲ႔ visiting lecturer ေလာက္ေပးရင္ေတာင္ ကိုယ့္စားရိတ္နဲ႔ ကိုယ္ျပန္လာျပီး အခ်ိန္အတုိင္းအတာတစ္ခု အထိ leave without pay ယူျပီး အလွည့္က် ျပန္လာလုပ္မယ့္ ျမန္မာ consultant ေတြ အမ်ားၾကီးပါ။ တစ္ဖက္ႏုိင္ငံနဲ႔ bilateral agreement မ်ိဳးသာ ရွိခဲ့လို႔ ကေတာ့ ၾကိဳက္တဲ့ ေနရာ သြားခုိင္းလို႔ ရပါတယ္။ မရွိရင္ေတာင္ သြားေပးၾကမွာပါ။ လခလိုလို႔ ျပန္လာတဲ့ သူေတြမွ မဟုတ္ဘဲ။ ဗိုက္ျပည့္ျပီးလို႔ ကိုယ့္တုိင္းျပည္အတြက္ ျပန္လာလုပ္ခ်င္သူေတြ အမ်ားၾကီးပါ။

၄။ ေဆးေက်ာင္းေတြက ႏိုင္ငံျခားက စာလာရင္ မျပန္ဘူးလို႔ ၾကားဖူးပါတယ္။ ဟုတ္မဟုတ္ မေသခ်ာပါ။ ဟုတ္တယ္ဆိုရင္ ျပန္ေပးေစခ်င္ပါတယ္။ တကယ္တက္သြားတဲ့ ေက်ာင္းသားကို တကယ္တက္သြားတယ္လို႔ ေထာက္ခံေပးလိုက္ ရုံပါပဲ။

၅။ ကိုယ့္ဘာသာကိုယ္ဘြဲ႔သြားယူခဲ့ဘြဲ႔ေတြကို အသိအမွတ္ျပဳေပးလိုက္ပါ။ ႏိုင္ငံေတာ္က စားရိတ္တစ္ျပားမွ မကုန္ဘဲ brain gain ပါတယ္။ ျပန္လာခ်င္တဲ့သူကေတာင္ ျပန္လာခ်င္ေသးတာပဲ။ လက္ခံလိုက္ပါ။ သူျပန္လာခ်င္တာ သူ႔မွာ ျပန္လာရမယ့္ အေၾကာင္းတစ္ခုခုရွိုလို႔ ေနမွာပါ။ အဲဒါကို သုံးျပီး win-win ျဖစ္ေအာင္ စဥ္းစားေပးပါ။ သူ႔ဘာသာသူၾကိဳးစားလာလို႔ ရလာတဲ့ဘြဲ႔ကို အသိအမွတ္ျပဳေပးလိုက္ရုံပါပဲ။ ရာထူးတိုးေပးဖို႔ မဆိုလိုပါ။ ရလာတဲ့ ဘြဲ႕ကို တရား၀င္တပ္ခြင့္ျပဳဖို႔ပါပဲ။ ပိုက္ဆံနဲ႔ ဆြဲေဆာင္ဖို႔ မတတ္ႏိုင္ရင္ တတ္ႏိုင္တာနဲ႔ ဆြဲေဆာင္ရပါမယ္။ ၀န္ထမ္းေတြဟာ ဘယ္လို incentives ေတြကို respond လုပ္တယ္ဆိုတာ study ေတြ အမ်ားၾကီးရွိပါတယ္။ လုံေလာက္တဲ့ လခကို မေပးႏိုင္ေသးခင္မွာ တစ္ျခား incentives ေတြကို စဥ္းစားရပါမယ္။ ၾကမ္းရုံနဲ႔ အလုပ္မျဖစ္ပါ။

၆။ မလုပ္ခ်င္ေတာ့တဲ့သူ၊ လုပ္ဖို႔ မီးစာကုန္ ဆီခမ္းေနတဲ့ သူေတြကို ထြက္ခြင့္ေပးလုိက္ပါ။ ထြက္ခြင့္ေပးရင္ ႏိုင္ငံေတာ္က ဆုံးရွံးမွာ မွန္ေပမယ့္ ဆက္ခိုင္းေနေတာ့ေရာ ေသေသခ်ာခ်ာ အားထည္႔ျပီး လုပ္ေနၾကတာမွ မဟုတ္ပဲ။ ဆက္ျပဳန္းေနမွာပါပဲ။ ထြက္ခ်င္သူေတြ ေပးထြက္လုိက္ရင္ ဆုံးရွဳးံမွာ မွန္ေပမယ့္ ၀င္လာခ်င္သူေတြ ၀င္ခြင့္ရၾကမွာပါ။ အသစ္ေတြမွာ အေတြ႔အၾကဳံမရွိေပမယ့္ အေဟာင္းေတြမွာ မရွိတဲ့ အားေတြ ရွိေနတတ္ပါတယ္။ ဒီအားေတြကို သင့္ေတာ္ရာနည္းနဲ႔ harness လုပ္ျပီး လုိရာသုံးလို႔ ရႏိုင္ေကာင္းပါတယ္။ ဒီေတာ့ လုပ္သက္ ၃ႏွစ္ျဖစ္ျဖစ္ ၅ ႏွစ္ျဖစ္ျဖစ္ တစ္ခုခု သတ္မွတ္ျပီး ထြက္ခြင့္ေပးလုိက္ပါ။ တရား၀င္လည္း ေၾကညာလိုက္ပါ။ အခုလက္ရွိအေနအထားက ထြက္ေတာ့ ထြက္ေနၾကတယ္။ ဘယ္လို ထြက္ခြင့္ရမွန္း တိတိပပ မသိရပါဘူး။ မူေတြကို တစ္ဦးတစ္ေယာက္က arbitrarily ဆုံးျဖတ္တာ မဟုတ္ဘဲ တိတိက်က်နဲ႔ ျမင္သာေအာင္လုပ္ေပးပါ။ မူေတြဟာလည္း တစ္ေယာက္ေျပာင္းတုိင္း တစ္ခါလိုက္ေျပာင္းရတဲ့ မူမ်ိဳးမဟုတ္ဘဲ long-term master plan ထဲမွာသြားျပီး integrate လုပ္လို႔ ရမယ့္ မူမ်ိဳးျဖစ္ေစခ်င္ပါတယ္။ staff turnover ဆိုတာ ၀န္ၾကီးဌာနတိုင္း၊ အဖြဲ႔အစည္းတိုင္း မလႊဲမေသြ ၾကံဳေတြ႕ရမယ့္ ျပႆနာပါ။ ထြက္တာကို တင္းၾကပ္တာဟာ တစ္ခုတည္းေသာ အေျဖမဟုတ္သလို staff performance ကို သက္ေရာက္မႈေတြ ရွိေစပါတယ္။ အနည္းဆုံးေတာ့ ၀င္လာမယ့္သူေတြကို တြန္႔ေစပါတယ္။

၇။ ထြက္ခြင့္ရတဲ့သူေတြကို EC ခ်က္ခ်င္း ေလ်ာ္ခြင့္ေပးပါ။ ငါတုိ႔ ဆီက ထြက္ေျပးတဲ့ေကာင္ေတြ တစ္ႏွစ္ေလာက္ေတာ့ ခံဆိုျပီး မျငိဳးပါနဲ႔။ အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ တုိင္းျပည္အတြက္ တာ၀န္ေက်ျပီးလုိ႔ ထြက္ခြင့္ေပးလိုက္တာပဲ မဟုတ္လား။ တစ္ ႏွစ္ေစာင့္၊ ႏွစ္ႏွစ္ေစာင့္ဆိုျပီး လုပ္မေနပါနဲ႔ေတာ့။ ခ်က္ခ်င္းေလ်ာ္ျပီး ခ်က္ခ်င္း ႏိုင္ငံျခားထြက္ေတာ့ သူ႔ခမ်ာ ေစတနာဆရာ၀န္ဆိုတဲ့ စားလို႔မရတဲ့ ဂုဏ္ပုဒ္ကေလးပိုက္ျပီး တစ္သက္လုံး မြဲခဲ့ရသမွ် ခ်က္ခ်င္း ကားစီးျပီး အိမ္ခန္း၀ယ္ႏုိင္တာေပါ့။ အခု ေက်ာင္းျပီးစ ကေလးေတြေတာင္ ဆမ သင္တန္းတက္ျပီးရင္ ခ်က္ခ်င္း EC ေလ်ာ္လို႔ ရေနျပီပဲ။ တိုင္းျပည္အတြက္ လုပ္ေနတဲ့၊ လုပ္ျပီးခဲ့တဲ့ သူေတြဟာ မလုပ္ရေသးတဲ့ သူေတြထက္ အခြင့္အေရး ပိုမရသင့္ဘူးလား။ သူ႔ခမ်ာ အလုပ္ၾကမ္းနဲ႔ ထမင္းမ၀ဒဏ္ ၃ႏွစ္ေတာ့ အနည္းဆုံးခံျပီးပါျပီ။

အခု ဆရာေဖ ဦးေဆာင္တဲ့ ၀န္ၾကီးအဖြဲ႔လက္ထက္မွာ ေကာင္းတဲ့ အေျပာင္းအလဲေတြ အမ်ားၾကီးေတြ႔ရပါတယ္။ သက္ဆိုင္ရာ ပါခ်ဳပ္ေတြနဲ႔ ဌာနဆိုင္ရာ အၾကီးအကဲေတြကလည္း ႏိုင္သေလာက္ လုပ္ ေနၾကပါတယ္။ ၀မ္းလည္းသာ ေက်းဇူးလည္း တင္ရပါတယ္။ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြလည္း ရွိလာပါတယ္။ ကိုယ့္သားသမီးလို ေတြးေပးႏုိင္ၾကလို႔လည္း သာဓုေခၚမိပါတယ္။ ဘာေတြလုပ္ေနၾကတယ္ဆိုတာ သိလို႔ ဒါရင္ထဲက တကယ္ေျပာတဲ့ စကားပါ။ အရင္၀န္ၾကီး ကေတာ့ စံျပပါပဲ။ သူ႔ကိုေတာ့ ေဒါက္တာေက်ာ္ျမင့္လို႔ မေခၚခ်င္၊ ဗုိ္လ္ခ်ဳပ္ေက်ာ္ျမင့္လို႔ ပဲ ေခၚခ်င္ပါေတာ့တယ္။ သူ႔လက္ထက္က management အမွားအၾကီးၾကီးေတြကို အခုလူေတြလက္ထက္အထိ ခါးစည္းခံရတုန္း ရွိပါေသးတယ္။ ပညာတတ္ေတြကို ထိန္းခ်င္ရင္ စစ္တပ္လို တစ္ေသြးတစ္သံတစ္မိန္႔နဲ႔ မရႏိုင္ပါဘူး။ ျဖစ္သင့္ျဖစ္ထိုက္တာေတြကို ျဖစ္ခြင့္ေပးလိုက္ရင္ လုပ္သင့္လုပ္ထိုက္တာေတြကို လုပ္ဖို႔ စိတ္၀င္စားလာၾကပါလိမ့္မယ္။ မျပည့္စုံတဲ့တုိင္းျပည္တစ္ျပည္ရဲ့ အခက္အခဲကို နားလည္ပါတယ္။ သက္ဆိုင္ရာေနရာေတြမွာ လုပ္ေဆာင္ေနၾကတဲ့ လူၾကီးေတြရဲ့ အခက္အခဲကိုလည္း နားလည္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တစ္ခ်ိဳ႕မူေတြကိုေတာ့ ျပန္ျပီး ဆန္းစစ္လိုပါတယ္။ sticks ေတြနဲ႔ carrots ေတြကို ျပန္ခ်ိန္ေစခ်င္ပါတယ္။ sticks ေတြ မ်ားေနတယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။

အခုဒီစာမွာ အမွားပါရင္နားလည္ ခြင့္လႊတ္ေပးေစလိုပါတယ္ ဆရာၾကီး ဆရာမၾကီးမ်ားရွင့္။ က်န္းမာေရး ၀န္ၾကီးဌာနကို တိုက္ခိုက္ဖို႔ လုံး၀မရည္ရြယ္ပါဘူး။ လိုခ်င္တာေတြရွိလုိ႔ ပူဆာတဲ့ စာသာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဒါသေတြပါေနခဲ့ရင္လည္း သူမ်ားကစားခ်ိန္ မကစားႏိုင္၊ သူမ်ားအားခ်ိန္မွာ မအားႏိုင္၊ သူမ်ား ရခ်ိန္မွာ မရႏိုင္၊ သူမ်ားျပခ်ိန္မွာ မျပႏိုင္၊ သူမ်ား နားခ်ိန္မွာ မနားႏိုင္၊ သူမ်ားသုံးခ်ိန္မွာ မသုံးႏိုင္၊ သူမ်ား ေပ်ာ္ခ်ိန္မွာ မေပ်ာ္ႏိုင္၊ သူမ်ားေလ်ာ္ခ်ိန္မွာ မေလ်ာ္ႏိုင္ခဲ့တဲ့ ဒုကၡေတြကို နာတာရွည္ေရာဂါတစ္ခုလို ႏွစ္ရွည္လမ်ားခံစားခဲ့ရသူ self-censorship အားနည္းတဲ့ အမိုက္မလို႔ပဲ နားလည္ေပးပါရွင့္။ ေဆးေလာကဟာ မိသားစုတစ္ခုဆိုရင္ ဒီမိသားစု၀င္တစ္ေယာက္အေနနဲ႔ ခံစားမိတာေတြေျပာရင္း ကုိယ့္မိဘေတြကို ဒါေတြေတာ့ လုပ္ေပးေစခ်င္တယ္ဆိုျပီး သားသမီးတစ္ေယာက္အေနနဲ႔ တိုင္တည္ျပီး ေရးတဲ့စာ ျဖစ္ပါတယ္။ national decision maker ေနရာမွာ မေနဖူးသူ ကေလးကလားတစ္ေယာက္ေရးတဲ့စာလို႔ မွတ္ယူေပးပါ။ ကာယကံ၊ ၀စီကံ၊ မေနာကံနဲ႔ ျပစ္မွားမိတာရွိရင္ခြင့္လႊတ္ေပးပါရွင့္။ ေက်းဇူးရွင္ ဆရာၾကီး၊ ဆရာမၾကီးမ်ားကို မိဘနဲ႔ တစ္ဂိုဏ္းတည္းထားျပီး ပုဆစ္တုပ္လ်က္ လက္ဆယ္ျဖာမိုးကာ က်ိဳးႏြံစြာ ကန္ေတာ့လုိက္ပါတယ္ရွင့္။ ေတာင္းဆိုခ်က္ေတြထဲမွာလည္း အကုန္မဟုတ္ရင္ေတာင္မွ က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလ်ာ္တဲ့ ေတာင္းဆိုခ်က္ေတြကို မိဘေမတၱာ၊ သမားေမတၱာနဲ႔ လိုက္ေလ်ာေပးေစလိုပါတယ္ရွင့္။ လိမ္မာတဲ့ သားသမီးပီပီ မိဘမ်ားရဲ့ သြန္သင္ဆုံးမမႈကိုလည္း နာယူရန္ အသင့္ရွိေၾကာင္းပါရွင့္။ ။